İnternetin yaygınlaşması, dünyanın globalleşmesi ve kaynaklara eskiye kıyasla çok daha kolay ulaşım beraberinde birtakım sorunları getirmiştir.

Her şeyden önce akademik yayınların da bir pazar haline gelmiş olması okuyucuda güven sorunları yaratmaktadır.  Fakat hem dergilerin hem de kitapların yayın hayatlarını devam ettirebilmeleri için işin içine para girmesi de kaçınılmaz bir süreçtir. Şüphesiz ki dergiler ve kitaplarla ilgili tüm başlıkları burada tartışmamız mümkün değildir. Bu başlık altında tartışılacak konuların seçimindeki amaç akademik araştırma yapmak isteyen veya akademik bilgiye bir sebepten ihtiyaç duyan insanların en doğru kaynağa ulaşmasıdır.

Literatür kendi içinde 3 alt gruba ayrılabilir.

Birincil (Primer) Literatür:Birincil kaynaklar orijinal yöntemlerdir. Araştırmacılar tarafından yazılmış hakemli dergilerde basılmış ve orijinal araştırma bilgileri içerir. Birincil literatür aynı zamanda konferans sunumlarını, erken raporları ve basım öncesi bilgileri de içerebilir. (Örnek olarak dergilerdeki orijinal araştırmalar, konferans kitapçıklarında basılan bildiriler v.b.)

İkincil (Sekonder) literatür:  İkincil literatür, birincil kaynak literatürden türetilen veya bunlara atıfta bulunan yorum ve değerlendirmeden oluşur. Örnek olarak derleme yazıları (Özellikle meta analiz ve sistemik derlemeler) ve referans çalışmalar verilebilir. Her disiplindeki profesyoneller birincil literatürü sentez edip, genelleyip yeni çalışmalara entegre ederler. (Örnek olarak özet ve indeksleme servisleri, derleme makaleler, meta analizler, günlük uygulama kılavuzları v.b.)

Üçüncül (Tersiyer) literatür:  Üçüncül literatürü, ders kitapları, ansiklopedi makaleleri ve rehber kitaplar veya el kitapları gibi birincil ve ikincil kaynaktan damıtma ve toplanması oluşturur. Üçüncül literatürün amacı, önemli araştırma bulgularına genel bir bakış sağlamak ve disiplin içindeki ilke ve uygulamaları tanıtmaktır. (Örnek olarak ders kitapları, ansiklopediler, el kitapları v.b.) ^[1].

Dergiler

Dergi ya da bilimsel dergi, editörü ya da editörleri ve farklı isimlerde bilim kurulu ya da danışma kurulu olan ve bilimsel çalışmaların sonuçlarını yayınlamayı hedefleyen süreli yayınlardır. Modern zamanlarda güncel bilimsel bilgiye ulaşmanın en önemli kaynağı olarak kabul edilmektedir.

Dergiler kendi içlerinde birçok alt gruba ayrılabilir, ancak burada biz kabaca bir derginin temel bileşenlerini anlatmaya çalışacağız. Açık erişimli (Open access) dergiler insanların kafasında birçok soru işareti oluşturmakla birlikte, bilgiye erişimi kolaylaştırmaları nedeniyle bilime ciddi bir katkı sağlamıştır. Ayrıca dergilerin ücretli olması hangi derginin daha kaliteli olduğu tartışmasına yol açmıştır. Meşru ve kaliteli bazı dergiler de ücret almaktadır ancak bu dergilerdeki gösterilen yayın kalitesi hassasiyeti ve etik yaklaşım her ücretli dergide gösterilmemektedir. Bu başlık altında bu zor konu literatür eşliğinde tartışılacaktır.

Dergi İmtiyaz Hakları Sahibi: Dergilerin imtiyaz hakları sahibi genellikle profesyonel topluluklar ya da dernekler, vakıflar, üniversite hastaneleri, araştırma kurumları, kütüphaneler, hükümet organizasyonları, kar amacı gütmeyen organizasyonlar veya ticari basımevleridir.

Editörler Kurulu / Danışmanlar kurulu (Editorial board/Advisory board): Editörler kurulu veya danışmanlar kurulu, genellikle kendi alanında önde gelen insanlardan oluşan ve derginin imtiyaz hakları sahibi, editörü ya da Editörler Kurulu tarafından kimlerin yer alacağına karar verildiği bir gruptur. Sıklıkla gönüllülük esasına dayalı davet yolu ile oluşturulur. Bir derginin editörler kurulu o derginin temsilcisidir. Derginin kalitesi editörler kurulunun akademik kimliklerine ve kurulda kimler olduğuna göre de değerlendirilebilir ^[2].

Editörlerin seçimi derginin editörleri tarafından yayıncıdan gelen bilgilerle yapılır. Editör kurulları genellikle her iki-üç yılda bir tekrar gözden geçirilir ve birtakım değişiklikler yapılır. Derginin editörler kurulu derginin kalitesini etkileyebileceği için seçim yapılırken aşağıdaki detaylara dikkat edilmelidir ^[3]. Öncelikle Editörler kurulundaki üyelerin dünya üzerindeki konumları, derginin konumunu temsil etmelidir. Üyelerin tecrübeleri ve ilgi alanları ile derginin faaliyet alanı arasında yakın bir ilişki olmalıdır. Mümkün olduğunca üyeler önemli araştırma enstitülerinden seçilmelidir. Ayrıca daha önceki özel sayı misafir editörleri, yazarlar, önemli hakemler ve çok sayıda değerlendirme yapmış hakemler de kurul üyeliği için uygun olabilir. Bunların yanında mevcut kurul üyelerinin, yeni kurul üyeleri için önerilerde bulunması da mümkündür ^[3].

Editörün Yazara Karşı Sorumlulukları

Bir derginin editörü, yazarların yazılarını hazırlayabilmeleri ve dergi sistemine yükleyebilmeleri için kılavuzlar, bir başka ifade ile yazarlara bilgi bölümlerini hazırlamakla yükümlüdür. Ulusal ve uluslararası kılavuzlar dikkate alınarak yazarlık kriterleri ile ilgili net bir açıklama sağlamalıdır. Tüm yazarlara karşı adalet, nezaket, nesnellik, dürüstlük ve şeffaflık çerçevesinde eşit mesafede olmalıdır. Yayın sürecinde yer alan herkes için-editörler, personel (örnek olarak editöryel ve satış), yazarlar ve araştırmacılar arasında çıkar çatışması olmaması için politikalar oluşturmalı ve bunları açık bir şekilde tanımlamalıdır. Her bir yazara ait eserinin gizliliğini korumak, hızlı ve etkili hakem değerlendirmesi için sistem oluşturmak, editoryal kararları kabul edilebilir bir hızda vermek ve bunları açık ve yapıcı bir şekilde iletmek de bir editörün görevleri arasındadır. Bir editör, şüpheli bir sebepten yazıları geciktiren hakem/editörlere karşı uyanık olmalıdır. Deneysel malzemelerin ve bilgilerin, özellikle araştırmanın çoğaltılması için gerekli olanların yayın öncesinde ve sonrasında paylaşımı için kabul edilebilir bir süreç oluşturmalıdır. Yazarların veya hakem değerlendirmesi sürecine giren herhangi birinin etik konularda herhangi bir süreci kötü idare etmesini engelleyecek politikaları tanımlanması ve düzenli olarak gözden geçirilmesi de bir editörün yükümlülüğü altında gerçekleştirilmelidir. Bütün bu işlem basamkalrını kapsayacak şekilde, editoryal kararların yeniden değerlendirilebilmesi için bir prosedür oluşturulmalıdır. Yazı istenilmiş yazarları, bu yazıların derginin standart prosedürlerine uygun olduğu taktirde değerlendirileceği konusunda bilgilendirmek, kabul edilmiş yazıların zamanında yayınlanması için yayıncı ile iş birliği içinde mekanizmalar geliştirmek ve tüm diğer editoryal standart ve politikaları açıkça iletmek de bir editörün diğer görev ve sorumlulukları içerisinde yer almaktadır.

 Editörün Hakeme Karşı Sorumlulukları

Bir editör, her bir hakemin ilgi alanına ve uzmanlığına uygun makaleleri hakem değerlendirmesi için atamalıdır. Hakemin ilgilenmediği bir konuda değerlendirilmesi için bir yazı göndermek, hakeme ve ilgi alanına yapılan büyük bir saygısızlık olarak değerlendirilmelidir. Hakemlerin yazıyı gizli bir belge olarak ele aldıklarından ve mümkün olan en kısa sürede değerlendirdiklerinden emin olmak için bir süreç oluşturulmalıdır. Değerlendirme süreci ile ilgili hakemlere, yazıda geçen bilgileri veya oradan hakemlik yolu ile öğrenilecek bilgileri, herhangi bir şekilde yazı basılmadan önce kullanamayacaklarını bildirmek de editörün görevidir. Davet usulü ile talep edilen derlemeler ile ilgili olarak, sunulan işin düşünceli, adil, yapıcı ve bilgilendirici eleştirisini teşvik etmek için derlemelerin kapsamı, içeriği, kalitesi ve zamanlaması ile ilişkili derginin beklentileri hakkında eleştirmenlere yazılı ve açık talimatların verilmesi de derginin editörü tarafından yapılmalıdır. Bir editör, hakemlerin olası bir çıkar çatışmalarını tespit etmelerini istemelidir. Benzer şekilde, hakemlerin tarafsız bir gözden geçirme sağlayamayacakları takdirde boş yere emek vermemelerini istemek de bir editörün orumluluğu altında olmalıdır. Hakemlere incelemelerini tamamlamaları için uygun bir zaman tanınmalı ve her bir hakeme aşırı yüklenmeden makul bir sıklıkla yazı değerlendirmesi istenmelidir. Hakemlere mesleki yükselmede yararlı olacak mektuplar ya da akademik krediler vermek gibi katkılarını takdir edecek yollar bulmak bir editörün sorumluluğu kapsamında olmalıdır.

Editörün Okuyuculara ve Bilim Komitesine Karşı Sorumlulukları

Bir editör yayınlanmak üzere değerlendirilen tüm yazıları, her birinin kanıt sağladığından emin olmak için değerlendirmeli, aynı şekilde okuyucuların da yazarların sonuçlarını değerlendirmeleri gerektiğini uygun bir şekilde okuyuculara hissettirmelidir. Yazarların sonuçlarının yazıda verilen kanıtları yansıttığınından öncelikle editör sorumludur. Makalenin referanslar eşliğinde yazılmasını, yazarların iletişim bilgilerinin yazıda olmasını ve ilgilenen okuyucuların yazarlarla iletişime geçebilmesini sağlamak da editörün görevleri arasındadır. Bireysel ve grup yazarlığı terimleri açıkça tanımlanmalıdır. Editörün bilgisi dahilinde yazarlık kriterlerinin en uygun şekilde karşılandığı sağlanmalı ve uygun bir şekilde belirtilmelidir. Yazarların katkıda bulunduğu alanlarda nihai taslak içeriğini ve sorumluluğunu kabul etme yükümlülüğü kapsamında, yazının gönderilme aşamasında yazısının tüm yazarlar ya da yazarların tamamı adına yalnızca sorumlu yazardan imzalarının istenmesi de bir editörün ilgisi dahilinde gerçekleştirilmelidir. Bunlara ek olarak bazı dergiler tarafından, bir yazarın garantör olması ve bir bütün olarak çalışmanın sorumluluğunu üstlenmesini de istenmektedir. Hataların düzeltilmesi, orijinal verilerin ve diğer yazı çeşitlerinin (editöre mektuplar, düzeltme/düzeltme eki, geri çekilme, ek veri ve tanıtım raporları) açıkça tanımlanması ile derginin iç bütünlüğünü korumak bir editörün görevidir. Yayınların uygun referanslarla tanımlanmış olmasını sağlamak, yayın sürecinde yer alan herkesin atıflara müdahale edememesini bir başka deyişle yazarlardan atıf talebinde bulunulmamasını sağlamak, üçüncü kişilere bunun garantisini vermek bir editörün diğer görevleri arasındadır ^{[4, 5]}. Yazarlık, dergi mülkiyeti ve finansman gibi kaynaklar açıklanmalıdır. Derginin okuyucuların ihtiyaçlarını ve isteklerini karşıladığını belirlemek için okuyucu anketleri gibi mekanizmalar oluşturmalı ve yazılarla ilgili herhangi bir çıkar çatışması olmadığına emin olunmalıdır ^{[6, 7]}. Bununla ilgili olarak bir makalenin bilimsel esasları hakkında daha fazla tartışma yapılması için bir mekanizmanın oluşturulması editöryel karar çerçevesinde belirtilmelidir (örnek olarak editöre mektupların yayınlanması, yorumları, makale bloglarını davet etmesi veya diğer kamusal söylem biçimlerini talep etmek). Ayrıca bir editörün bilgisi doğrultusunda derginin etik, ambargo, yazı gönderme, yayın ücretleri ve içeriğin erişilebilirliği (yalnızca aboneler için veya serbestçe erişim) ile ilgili günlük politikalarının açıkça belirtilmesi ve okuyucuların ilgisini çekecek en iyi makale ve araştırmaları çekmek için yayıncı ile birlikte çalışılması da bu kapsamda yapılmalıdır. Fakat yayıncının yeniden satışlarını artırmak için bir derleme veya makaleyi yayınlamak üzere editöre baskı yapması halinde, okuyucular ve bilim toplumu adına her bir editör bu baskıya direnmesi konusunda sorumluluk taşımalıdır ^[8].

Editörün Dergi Sahiplerine veYayıncılara Karşı Sorumlulukları

Dergiye yüklenen yazıların hakemlere iletilmesini sağlamak, kuruluşla yapılan sözleşmede belirtilen şartlar dahilinde, dergi sahibi kuruluşun yönergelerine ve prosedürlerine uymak, bilimsel malzemenin daha iyi değerlendirilmesi ve yayılması için önerilerde bulunmak, derginin bağımsızlığını etkilemeyecek şekilde, yazar ve yayıncının dergiye yönelik mali politikalarına bağlı kalmak ve üzerinde mutabakata varılan misyon, yayın uygulamaları ve programlara bağlı kalmak bir editörün yapması gereken diğer işlemlerdir ^[9].

 Akademik dergiler (Academic Journals) ve Bilimsel Dergiler (Scholarly Journals):  Bu dergiler aşağıdaki gibi tanımlanabilir

• Belirli periyotlarda yayınlanır ^[10].
• Makaleler bir fakülte tarafından veya fakülte için, araştırmacılar veya akademisyenler tarafından yazılır.
• Yazım dili akademik veya tekniktir.
• Makaleler uzun ve detaylı olma eğilimindedir.
• Makaleler akademik bir disiplinin bir parçasında araştırmadır.
• Kaynaklar için atıflar içerir.
• Yazarlar hakkında bilgi içerir.
• Akademik organizasyonlar tarafından basılır.

Kitap derlemeleri ve editöre mektuplar akademik dergilerde olsa bile akademik makale kabul edilmezler ^[11].

Genellikle “Akademik dergi” ve “Bilimsel dergi” aynı anlamlarda kullanılmakta olsa da birbirlerinden farklıdırlar.

Akademik dergiler dipnotlar ve bibliyografiler gibi yayınların da yer aldığı, takipçilerinin bir araştırma topluluğunun elemanları olduğu dergilerdir.

Bilimsel (Hakemli) dergiler ise akademik takipçiler için hazırlanmış ve hakemli (peer reviewed) dergilerdir ^[12].

Hakemli dergilerde değerlendirmeler üç farklı şekilde yapılabilir.

• Çift kör değerlendirme: Derginin ve sponsorlarının dışında kişilerce, hakemin ve yazarların birbirlerini tanımadığı değerlendirme
• Editörler kurulunca değerlendirme: Derginin editörler kurulundaki kişilerin bir veya birkaçının yaptığı değerlendirme. Yazarın kimliği bilinebilir ya da bilinmeyebilir.
• Uzmanlarca (Expert) değerlendirme: Makale ile ilgili uzmanlarca (derginin içinden veya dışından) yapılan değerlendirme. Yazarın kimliği bilinebilir ya da bilinmeyebilir ^[13].

Bir derginin hakemli olması daha objektif olmasının yanında beraberinde birtakım sorunları da getirir.  Hakem kurulundakiler de netice de insanlardan oluşmaktadır ve insan faktörünün olduğu her yerde hata yapılabilir. Editör kurulunun yan çalışanlarının yazılarda bahsedilen her deneyi tekrar yapması, her atıf yapılmış yazıyı tekrar okumaları mümkün değildir. Bu yüzden hakemli dergiler de hatalar içerebilir. Tabi ki bir akademik araştırma da hatalar, hatalı sunumlar, eksikler ve açıkça tahribatlar içerebilir ^[14].

Alan Sokal isminde bir fizikçi hakemli dergilerle ilgili yazdığı yazısında dergilerin makalelerinin editörlerin ideolojik bakış açılarıyla bile etkilenebileceğini belirtmiştir ^[15].

Bazı dergiler daha açık, şeffaf ve lehte ve aleyhte konuları tartışabilen sistemler geliştirmektedirler ^[14].

Açık erişimli dergiler (Open Access Journals)

Açık erişimli dergiler günümüzde sayıları gittikçe artan ve giderek de artacağını düşündüğümüz yayınlardır. Şüphesiz ki bilginin ücretsiz ve herkes tarafından ulaşılabilir olması bilime katkı sağlayacaktır.

SPARC (Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition) açık erişimli dergilerin faydalarını şu şekilde sıralamaktadır ^[16]:

• Keşif hızını arttırır.
• Ekonomiyi büyütür.
• Devrimleri kaçırmamıza yardımcı olur.
• Bilimsel ve bilimsel kayıtların bütünlüğünü geliştirir.

Açık erişimli yayınlar dünyada 3,2 trilyon USD’lık bir pazar oluşturmuştur ve toplam açık erişimli dergi sayısı 2017 yılında 543,611 sayısına ulaşmıştır ^[17].

Ancak açık erişimli dergilerinde sebep olduğu sorunlar yok değildir. WAME (World Association of Medical Journal Editors) bu sorunları derlediği bir yazısında, bir takım dergileri “yağmacı” veya “yalancı” dergiler olarak sınıflamıştır. Bu dergilerin uluslararası kabul gören kriterleri karşılamamasına rağmen basım ücretlerini yazarlardan alarak haksız kazanç sağladıklarını belirtmişlerdir. WAME’nin bu dergileri ayırt etmek için kullandığı algoritma Şekil 1’de verilmiştir. Bu algoritmadaki tablolar da Tablolar 1-4’de verilmiştir ^[18-20]. Yalancı dergiler ve yayıncıların tanımlanmasında kullanılan Beall Kriterleri, yazarlara yazılarını göndermeyi planladıkları dergilerin güvenilirliği hakkında detaylı bir inceleme yapmalarına imkan tanıyacaktır (Tablo 1). Tablo 2’de yer alan özellikler de benzer şekilde yazarların uygun dergi seçiminde yol gösterici olacaktır. DOAJ olarak bilinen açık erişimli dergilerin yer aldığı veri tabanının dergi seçiminde dikkate aldığı dergi özellikleri Tablo3’de özetlenmektedir. Tablo 4’de ise dergi seçimi öncesinde dergilerde araştırılması gereken özellikler yer almaktadır.

 

1 : Araştırma çeşitlerinin kanıta dayalı birbirlerine üstünlüğü

*DOAJ: Directory of Open Access Journals

Tablo 1: Yalancı dergiler ve yayıncıların tanımlanmasında Beall Kriterleri ^[18].

Editor ve yayın kurulları

• Kurum tarafından yayımlanan bütün dergiler ve bu dergiler arasındaki her bir derginin editörü, yayının sahibi olarak belirlenir.
• Herhangi bir spesifik derginin editörü olarak tek bir kişi belirlenmez.
• Dergi resmi bir editöryel/değerlendirme ya da yayın kurulu tanımlamaz.
• Editör, yayın kurulu ve/veya değerlendirme kurul üyeleri ile ilişkili akademik bilgi sağlanmaz.
• Editörün ve/veya değerlendirme kurulu üyelerinin, derginin yayınlandığı alanda yayıncılık kontrol makamı olarak makul derecede yeterliliğe sahip oldukları ile ilişkili akademik uzmanlıklarının olmadığını gösteren kanıtlar vardır.
• İki ya da daha fazla derginin birbirinin kopyası editöryel yayın kurulu vardır (birden fazla dergi için aynı editöryel yayın kurulu olması gibi).
• Dergilerin yetersiz sayıda yayın kurulu üyesi (örnek olarak iki ya da üç üye), sadece isimlerden oluşmuş yayın kurulları, bilim insanlarının isimlerinin kişilerin bilgileri ya da izinleri olmaksızın yer aldığı yayın kurulları ya da seçkin araştırmacılar olmakla birlikte fotoğrafları ve/veya isimlerinin kullanılması dışında dergiye katkıda bulunmayan kişilerinden oluşan yayın kurulları vardır.
• Özellikle ilgi alanı ve kapsam açısından uluslar arası olmak iddiasında bulunan dergilerin yayın kurulu üyeleri arasındaki coğrafi çeşitlilik ya çok azdır ya da yoktur.
• Yayın Kurulunda kadın üyelerin dışarıda tutulması gibi cinsiyet yanlılığı vardır.

İş idaresi, yayıncı ve diğer ilişkili birimler

• yayıncılık işlemlerinde şeffaflığın olmadığını gösterir.
• dijital koruma için pratik bir uygulama ya da politikası yoktur.
• her bir derginin ana sayfasını hızlı bir şekilde oluşturmak için sıklıkla genel bir şablonun kullanıldığı büyük dergi filolarıyla yayıncılık hayatına başlar.
• yazarların yayınlarını yayımlamayı önerip sonra beklenmedik sürpriz bir fatura göndermek şeklinde yazarların yayım için ödemesi gereken ücretleri hakkında yetersiz bilgi sağlar ya da bu bilgiyi gizler.  
• arama motorlarının yayınlanan içeriği taramasına izin vermez, böylece içeriğin akademik endekslerde endekslenmesini engeller.
• kopya denemelerin pdf dosyalarını değişiklik yapmaya kapatarak plagriarizm kontrolünü zorlaştırır.

Bütünlük

• Derginin adı derginin amacı ile uyumsuzdur.
• Derginin ismi, kökenini yeterince yansıtmaz (örneğin derginin isminde yer alan Kanadalı ya da İsviçreli kelimelerinin yayıncı, editör ve herhangi bir kurumsal bağlı kuruluşun Kanada ya da İsviçre ile ilişkili olmaması gibi).
• Spam e-postalarında ya da internet sitesinde yayımcı, hatalı bir şekilde bir veya daha fazla dergilerinin gerçek (Thomson-Reuters) etki faktörüne sahip olduğunu iddia eder ya da sahte "etki faktörü" hizmetleri tarafından belirlenen etki faktörlerinin reklamını yapar ya da görüntüleme faktörü gibi oluşturulmuş bazı ölçümleri kullanarak aşırı abartılı bir uluslararası duruşun övgüsünü ya da sahip olduğunu iddia eder.
• Yayıncı, dergiye gönderilen makaleleri hakem değerlendirmesi için nitelikli olmayan akademisyenlere, davet edilen hakemlerin ilgi alanları ve uzmanlıklarının onlara gönderilen makalelerle uyuşmaması gerçeği ile birlikte, spam istekleri gönderir.
• Yayıncı, hatalı bir şekilde yasal ve geçerli özetleme ve indeksleme servisleri tarafından taranan dergi içeriğine sahip olduğunu ya da dergi içeriğinin özetleme ya da indeksleme servisi yapmayan kaynaklar tarafından indekslendiğini iddia eder.
• Yayıncı, yazarın kötüye kullanımını önlemek ve ortadan kaldırmak için, dergi veya dergilerin sıklıkla problem yaşadığı tekrarlanan intihal, kendi kendine intihal, görüntü manipülasyonu ve benzerleri için yeterli kaynak ayırmamaktadır.
• Yayıncı sorumlu yazardan hakem önerisinde bulunmasını ister ve bunu takiben önerilen hakemlerin yeterliliklerini veya güvenilirliklerini gözlemlemeden hakem olarak değerlendirmeye alır.

Diğer

• Yeterli krediler sağlamadan başka ortamlarda/yayınlarda yayınlanmış yayınları tekrar yayımlamak.
• Yayıncının sadece yeni başlamış ya da tecrübesiz bir kuruluş olmasına karşın, alanında "lider yayıncı" olduğunu iddia eden övünen bir dil kullanmak.
• Gelişmekte olan ülkelerdeki akademisyenlere gösterişli bir yayın organı olarak gözükmek için bir Batı ülkesinde faaliyet göstermek (örnek olarak gelişmekte olan bir ülkeden faaliyet gösteriyor iken, ABD'de bir e-posta adresi veya posta kutusu adresi kullanmak).
• Gönderilerin düzenlenmesi (copyediting) veya düzeltilmesini (proofreading) çok az ya da hiç yapmamak.
• İlgili bilim alanından olmayan kişilerin yazdığı denemeler, polemik konusu olabilecek editöryel yazılar ya da bariz bir şekilde yalancı bilim yazıları (pseudo science) gibi akademik olmayan yazılar yayımlamak.
• Yayıncının yerini gizlediği ya da göstermediği, yalnızca internet ortamında bir başvuru formu ya da bir e-posta adresi içeren "bize ulaşın" sayfasına sahip olmak.

Zayıf dergi standartları / uygulamaları (yalancı dergilerin ölçütlere eşit olmamakla birlikte,  yazarlar bu maddeleri dergiye makale gönderimi öncesi mutlaka dikkate almalıdır).

• Yayıncı, "yazarlara bilgi" bölümünü diğer yayıncılardan kelimesi kelimesine (ya da küçük düzenlemeler ile) kopyalar.
• Yayıncı, yayın merkezinin yerini açıkça belirtmeyen ya da yerini yanlış tanıtan yetersiz iletişim bilgilerini kullanır (örnek olarak gerçek olmayan posta adresi kullanılması yoluyla).
• Yayıncı, daha fazla makale çekmek ve yazar ücretlerinden daha fazla gelir elde etmek için aşırı geniş kapsamlı dergiler (örnek olarak Journal of Education) yayımlamaktadır.
• Yayıncı, normal olarak birlikte değerlendirilmeyen iki veya daha fazla alanı birleştiren dergileri (örnek olarak International Journal of Business, Humanities and Technology) yayınlar.
• Yayıncı, yazarlara yayımlama ücretini yükler, ancak telif hakkı devrini n yapılmasını gerekli görür ve telif hakkını dergi içeriğinde saklı tutar. Ya da yayıncı telif hakkının devrini makale gönderimi esnasında zorunlu tutar.
• Yayıncı çalışmayan bağlantılar, belirgin yazım ve dil bilgisi hatalarının olduğu internet sayfasının devamlılığını zorlukla sağlamaktadır.  
• Yayıncı, herkesin sadece erişimine açık internet ortamından telif hakkı sahiplerinden kullanım lisansını ya da iznini almadan, internet sayfasında lisanslı görüntülerin yetkisiz kullanımını gerçekleştirir.

 

Tablo 2: Bir derginin yalancı olabileceği ile ilgili şüpheyi artıran uyarıcı işaretler.

• Yayın Kurulu ya da dergi çalışanı olarak bildiğiniz kişiler ile dergi hakkında sorgulama yaptığınızda, dergi ile ilişkili iddia edilen bağlantıdan haberdar değillerse.
• Yazarlara Bilgi kısmında yazar yayımlama ücreti olduğuna ilişkin bilgi yoksa.
• Yazarlara Bilgi kısmında hakem değerlendirmesinden bahsedilmemişse.  
• Editör ya da Yayın Kurulu hakkında bilgi çok az ya da hiç verilmemişse.
• Dergi ofislerinin yerleri için bir liste verilmemişse ya da bildirilen merkez editör ve yayın kurulu üyelerinin adreslerinden çok uzakta ise.
• İnternet aramasında dergi internet sayfasına kolaylıkla bir ulaşım yoksa. Düşük ya da orta gelirli ülkelerde yasal bir dergi için de benzer bir problem söz konusu olabilir.
• Dergi, her yıl alışılmadık derecede az sayıda, olağan dışı çok fazla sayıda ya da belirgin bir şekilde değişen sayıda makale yayımlar.
• Siz veya çalışma arkadaşlarınız, üzerinde çalıştığınız belirli projeler veya alanlarla ilişkili olmayan standart şekilli e-posta talepleri almaktasınız.
• “Gerçek olamayacak kadar iyi" görünen çok hızlı inceleme ve yayın için rutin dönüş sürelerinin garanti edilmesi. Bu durumun gerçek bir hakem değerlendirmesi için gerekli zamanı kapsaması pek olası gibi gözükmemektedir.
• Birkaç gün içinde editöre veya dergi bürosuna gönderilen e-postalara veya telefon mesajlarına yanıt almıyorsunuz.
• Derginin adı iyi bir üne sahip iyi bilinen, daha önce kurulmuş bir dergi adına çok benzemektedir. 
• Yayımlama ücretleri bilimsel yayıncılık endüstrisi için atipiktir. Çok düşük ya da çok yüksek ücretlerin her ikisi de problemli olabilir. Düşük ya da orta gelirli ülkelerdeki dergilerin düşük yasal ücretlere sahip olabileceği akılda tutulmalıdır.
• “Google Scholar” ya da diğer veri tabanlarında arama yaparken dergide yayımlanmış makalelerin tanımlanması zordur. Yeni ya da düşük veya orta gelirli ülkelerdeki dergilerin dizine eklenmesinde gecikme yaşanabileceği akılda tutulmalıdır.
• Yazarların kurumları ve/veya iletişim bilgileri ile ilgili bilgiler yayımlanmış makalelerde mevcut değildir.

 

Tablo 3: DOAJ onayının alınması için kriterler ^[19].

DOAJ onayı almak için dergiler aşağıdaki kriterlerin tamamını karşılamak zorundadır:

• yayımlanan makalelerde kalıcı belirleyicilerin (DOI numarası gibi) kullanılması;
• makale meta-data bilgilerinin DOAJ’a sağlanması;
• uzun süreli dijital koruma ya da arşivleme programı ile içeriğin depolanması;
• makalelerde yerleştirilmiş makinece okunabilir CC lisans bilgilerinin olması;
• CC BY, CC BY-SA veya CC BY-NC lisansı uyarınca içeriğin sınırsız yeniden kullanıma ve karıştırılmasına izin verilmesi;
• depolama uygulaması kayıt defterine kayıtlı bir depolama uygulamasına sahip olmak;
• yazarın telif hakkını kısıtlamasız olarak elinde tutmasına izin vermek.

 

Tablo 4: Kontrol listesi. Düşün (Think). Kontrol (Check). Gönder (Submit). Girişim (Initiative) ^[20].

Siz ve arkadaşlarınız dergiyi tanıyor mu?

• Daha önce bu dergiden herhangi bir makale okudunuz mu?
• Dergideki son yayımlanmış makaleleri bulmak kolay mı?

Yayıncıyı kolaylıkla tanımlayabilir ve iletişime geçebilir misiniz?

• Derginin internet sayfasında yayıncının ismi açık bir şekilde gözüküyor mu?
• Yayıncı ile telefon, e-posta ya da posta yolu ile iletişime geçebilir misiniz?

Dergi kullandığı makale değerlendirme sisteminin tipi hakkında yeterli açıklama yapıyor mu?

Makaleler sizin kullandığınız servisler tarafından indeksleniyor mu?

İstenecek ücret açıkça belirtilmiş mi?

• Dergi internet sitesi istenecek ücretlerin ne için olduğunu ve ne zaman isteneceğini açıklıyor mu?

Yayın Kurulu’nu tanıyor musunuz?

• Yayın Kurulu üyelerini daha önce duydunuz mu?
• Yayın Kurulu üyeleri kendi internet sayfalarında dergiden bahsediyor mu?

Yayıncı tanınan bir endüstri girişiminin üyesi mi?

• Yayıncılar COPE (the Committee on Publication Ethics)’ye dahil mi?
• Eğer dergi açık erişimli ise, DOAJ (the Directory of Open Access Journals) listesinde var mı?
• Eğer dergi açık erişimli ise, yayıncı OASPA (the Open Access Scholarly Publishers Association)’ya dahil mi?
• Yayıncı bir başka ticari birliğin üyesi mi?

 
İndeksler

Bu başlık altında indeks nedir ve araştırmacı indeksleri nasıl kullanabilir sorularına yanıt aranacaktır. Sayısı yüzlerle ifade edilen indekslerin tamamını burada tartışmamız mümkün olmadığı için seçilmiş birkaç indeksten bahsedilecektir.

Bir akademik derginin bir indekste olmasının, derginin kalitesini yansıttığı kabul edilir. İndekslenmiş dergiler indekslenmeyen dergilerle kıyaslandığında, indekslenen dergilerin bilimsel kalitesinin daha yüksek olduğu kabul edilir. 2000’li yılların başından beri tıbbi dergilerin indekslenmesi tartışılabilir bir konu olmuştur. 1879 yılından beri yayında olan ”Index medicus”  uzun bir zaman tıbbi bilimsel dergilerin indekslenmesinde en kapsamlı indeks olmuştur. Ancak yıllar içerisinde Medline, PubMed, EMBASE, SCOPUS, EBSCO, Publishing Electronic Databases, SCIRUS gibi indeksleme servisleri de popüler olmuştur. Ayrıca birçok bölgesel indeksleme kurumları da vardır ^[21].

Etki Faktörü (Impact factor-IF), bir dergi alanındaki göreceli önemi için bir gösterge olarak kullanılmaktadır. Ancak IF de birçok müdahale ve yanlış kullanımı nedeni ile eleştirilmektedir ve IF hesaplanmasını da yanlış yönlendirebilecek birçok hesaplanma kusuru vardır ^[22].

“Hangi indekslemenin en iyi ve en geçerli olduğu ve indekse eklenen dergilerde farklı indeks oluşturma hizmetleri ile yayınlanan makalelerin kalitesini karşılaştırmak için ne yapmalıyım?” ^[21]. Bu sorulara direkt cevap vermek yerine indekslerden kabaca bahsederek okuyucunun bu cevabı bulması ümidi ile bu bölümde bazı indekslerden bahsedilecektir.

• Genel Konulu Atıf İndeksleri

1. Web of Science (Web of Knowledge): Tıp, sosyal bilimler, sanat v.b. gibi bilim dallarında indeksleme yapan bir kuruluştur. “Science Citation Index, Science Citation Index Expanded, Social Science Citation Index, Arts and Humanities Citation Index” gibi birbirinden farklı alanları kapsayan farklı indekslere sahiptir. Aynı zamanda atıfları da değerlendirmekte (Pubmed’den önemli bir farkı) ve indekslemektedir ^[23].
2. SCOPUS: Her ne kadar dergi sayısı daha fazla olsa da, Web of Science’tan farklı olarak beşeri bilimleri indekslemez. SCOPUS’da benzer biçimde bir hizmet sunmakta ticari olarak özetleri, atıfları, tam dokümanları son kullanıcıya sunmaktadır. 5000’den fazla yayıncıya ait 18.000 dergiyi içinde barındırarak serisinde en büyük olmayı başarmıştır. Bir Elsevier kuruluşudur. SCOPUS bunun yanı sıra yazar özelliklerine de yer vermektedir. Afiliasyonları, yayınları, referansları ile birlikte desteklemektedir ^[24].

• Alan İndeksleri

1.     PubMed: Daha önce Medline bilgisi olarak bilinen veriler 1996 yılında PubMed organizasyonu altında birleştirilmiştir. Ekim 2017 itibariyle  PubMed’de 27 milyonun üzerinde veri depolandığı bilinmektedir. Bunların bir kısmı 1865 yılına kadar geri gidebilmektedir. Bu veriler ışığında PubMed dünyada diğerleri ile kıyaslandığından en avantajlı konumdadır. ABD yönetiminin vermiş olduğu destek bu kuruluşu egemen kılmıştır. Hem elemeden geçmiş ve hem de en fazla sayıda bilgiyi içermektedir. 2006 yılından bu yana PubMed kendisine sunulan yayınlarda ciddi bir eleme yapmaktadır. Literature Technical Review Committee (LSTRC) adı ile anılan komite tarafından yapılan değerlendirmelerde son zamanlarda % 80 oranında bir eleme yapıldığı görülmektedir. Dünya çoğunluğunun başvurduğu veri tabanında bulunamamak yeni dergiler için büyük bir eksiklik olmakta ve baştan büyük bir dezavantaj ile yaşamına başlamaktadır ^[24].

PubMed Amerika Birleşik Devletleri merkezli bir indeks olarak, NLM (The National Library of Medicine)’ye bağlı olarak çalışan önemli bir veri tabanıdır. Günümüzde en yaygın olarak kullanılan literatür tarama aracıdır. PubMed aracılığı ile milyonlarca makaleye ulaşmak mümkün olmaktadır. PubMEd’de standart bir tarama yapmak için “https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/” adresini kullanarak ilgili internet sayfasına ulaşmak gereklidir. Taramanın etkin ve başarılı olması için aramada kullanılacak anahtar kelimeler önemli olmaktadır. Bir anahtar kelime araştırma konusuna ne kadar özel olursa, tarama sonuçları da o kadar başarılı olacaktır. Bunun için MeSH (Medical Subject Headings) veri tabanından seçim yapılması önemli bir konudur. İlk taramada anahtar kelimeler arasında “AND” kelimesinin yerleştirilmesine gerek yoktur. Çünkü sistem otomaktik olarak keliemelr arasında “AND” kelimesinin olduğunu var saymaktadır. Fakat aramanın daha ayrıştırıcı olması istenirse, “OR” ya da “NOT” kelimeleri anahtar kelimeler arasına yerleştirilebilir.

PubMed taramasında kullanılan filtreler ile daha derinlikli araştırmalar yapmak da mümkündür. Bu amaç için kullanılabilecek olan filtreler aşağıda sıralanmıştır:

• Makale tipi
• Makalenin ulaşılabilirlik derecesi (özet, makalenin tamamı, açık erişimli)
• Yayın tarihi
• Çalışmanın yapıldığı tür (insanlar ya da hayvanlar)
• Makalenin yayın dili
• Cinsiyet
• Dergi kategorisi
• Yaş aralığı

Bunlara ek olarak filtreleri kişiselleştirmek ya da ileri arama seçeneklerini kullanmak da mümkündür.

2.     Index Copernicus: Index Copernicus dergilerinin ana listesi (JML), bir dergi dizini oluşturma, sıralama ve soyutlama sistemidir. Küçük dergilerin editör ekiplerine yerel seviyeden küresel bir boyuta ulaşmaları ve büyümeleri için web tabanlı çözümler sunar. Hakem değerlendirmelerini ve yazı başvurularını internet ortamında kabul edip; derginin uluslarası bilinirliğini sağlamak için hakemlerle, yazarlarla ve okuyucularla iletişimler kurar. Şu anda 5000’i yabancı olmak üzere JML’nin takip ettiği yaklaşık 6000 dergi vardır.  

Bilim insanları, araştırma yöneticileri, hükümet kurumları için temel araçları sağlayan bir araştırma altyapısıdır, 1999’dan bu yana hizmet vermektedir ve web temellidir. Ayrıca interaktif ve güvenilir bir bilim insanı değerlendirme sistemi sunmaktadır ^[25].

3.     Türk Tıp Dizini: Dergilerin Türk Tıp Dizini’ne alınmasında gözetilen en önemli kriterlerden bir tanesi derginin düzenli aralıklarla ve yılda en az 3 sayı olarak yayımlamasıdır. Tıp dizinine kabul edilecek dergiler kurul toplantılarında her dergi sayı bazında tek tek ele alınıp incelenmektedir. Dergilerin her sayısı yayımlanması gereken tarihten itibaren en geç altı ay içerisinde ULAKBİM’e ulaştırılması dergilerin incelenmesi ve periyodik basımlarının düzenli olduğunun belirtilmesi açısından önemlidir. Tıp Dizini dergi seçim kriterlerinin en önemlilerinden bir diğeri de “hakemli dergi” sistemidir. Tıp Dizini Kurulunca her yıl dergilerden, kurul üyelerince rastgele seçilen bir ya da iki hakem değerlendirme raporu istenir ve yine kurul üyelerince dergilerden ulaştırılan hakem raporları değerlendirilir. Dergilerde yer alan özgün araştırma makalelerinin sayısı, toplam makale sayısının en az yüzde ellisini kapsamalıdır. Yayın dili İngilizce olan dergilerin Türkçe öz (abstract) ve başlığa yer vermesi bilgi paylaşımında önemli olduğundan yine dergilerde bulunması istenen kriterlerden bir tanesidir. Dergiler her yayın yılının sonunda konu ve yazar dizini olarak kendi yıllık dizinlerini derginin son sayısına eklemeli ve dergilerin Kültür Bakanlığı’ndan dergi sürekliliği belgeleyen ISSN numarası almış olmaları yine dizin kriterleri içerisinde yer almaktadır ^[26].

• Derleme  Veritabanları

1. Directory of Open Access Journals (DOAJ): 2003 yılında İsveç’in Lund Üniversitesi’nde 300 açık erişimli dergi ile programına başlamış olan DOAJ, bugün yaklaşık 9000 dergi içermektedir. Bilim, teknoloji, tıp, sosyal bilimler gibi alanda dergileri içinde barındırmaktadır. Amacı açık erişimli akademik dergilere erişimi kolaylaştırmak ve kullanımını arttırmaktır. Aynı zamanda içerik kalitesinin artması için kalite kontrolü de yapmaktadır ^[27].
2. Open Academic Journals Index(OAJI):  2013 yılında Rusya Federasyonundan “International Network Center for Fundamental and Applied Research” ‘in kurmuş olduğu açık erişimli dergileri derleyen organizasyondur. Derginin Güncel Global Dizini (CGIJ) OAJI, bilimsel dergileri indeksleme alanında mevcut küresel eğilimleri ve zorlukları dikkate alarak oluşturulmuştur. CGIJ OAJI, bilimsel atıf veritabanlarının (WoS, Scopus) yanı sıra açık erişimin temel veri tabanı olan DOAJ’i de  değerlendirir ^[28]. Toplamda 101 ülkeden 2470 dergiyi değerlendirmektedir ^[29].
3. EBSCO Academic Search Complete (EBSCOASC): EBSCO (Elton B Stephen’s Company) ‘nun alt kuruluşlarından biri olan EBSCOASC 6000’i hakemli dergi olmak üzere 6600 dergiyi barındıran ve değerlendiren bir kuruluştur. Bu dergilerin 5000’den fazlası WoS veya SCOPUS’ta yer almaktadır. DOAJ’de yer alan dergileri değerlendirmez ^[30].
4. ProQuest: Diğer indekslerden farklı olarak tezleri de indeksleyen bir kuruluştur. Dünya genelinde 700’den fazla üniversite ile partner olması nedeni ile her yıl 90,000’in üzerinde tez de indekslemektedir ^[31].
5. Türk Medline: Türk Medline olarak bilinen Ulusal Sağlık Bilimleri Süreli Yayınlar Veritabanı, Türkiye'de yayınlanan bilimsel ve süreli sağlık bilimleri dergilerinde yer alan makalelerin ortak bir alandan erişimini hedefleyen bir sistem olarak 2004 yılından beri aktif olarak çalışmaktadır.  Eylül 2017 itibariyle 372 derginin 160.733 makalesine ulaşım Türk Medline aracılığı ile mümkün olmaktadır.  Uluslararası eşdeğerleri ile benzer amaçlara sahip olan Türk Medline, özellikle ulusal yayınlara erişilebilirliği sağlayarak okunma oranlarını arttırmayı ve yapılan iyi çalışmaların önemli referanslar arasında yer almasına katkıda bulunmayı hedeflemektedir. İnternet sitesi üzerinden detaylı arama, arama sonuçlarını kaydetme ve yazdırma, makaleleri ve arama sonuçlarını sosyal platformlarda paylaşma, son eklenen dergi ve makalelere erişim ve en çok aranan makale ve dergilere erişim işlemleri yapılmaktadır.

Kitaplar

Hepimizin başvurduğu ve temel öğrenim aracı olarak kullanılan kitapların kalitesini değerlendirmek için aşağıdaki kriterler kullanılmaktadır:

1. İçerik

Amaçlar, hedefler ve hedeflerle ilgili müfredatta veya konu rehberinde belirtilenlerle uyumlu olmalıdır. İçerik, ders kitaplarıyla ilişkili ek tamamlayıcı materyallerin kullanılmasına gerek olmadan müfredatın öğrenme hedeflerini etkili bir şekilde ele almaya yeterli ve kapsayıcı niteliktedir. Konularla ilgili müfredatın temel unsurları yer almaktadır. Eğer içerdiği malzemeler esas teşkil etmeyen ve vakıf olmayan konularda veya yalnızca zenginleştirme için belirtilmiş ise, doğru bir şekilde vurgulanmalıdır. İçerik güncel, bilgiler ve veriler konularla alakalı ve doğrudur. Bilgi kaynakları uygun şekilde belirtilmelidir. Kavramlar doğru ve kesin, fikirler tutarlı olmalıdır. Yeterli örnekler ve resimler olmalıdır. Konu içeriğinin derinliği ve genişliği arasında uygun bir denge vardır. İçeriğin zorluk derecesi, müfredat gereklilikleri ve okuyucunun bilişsel seviyeleri ile tutarlıdır. Okuyucunun ön bilgilerini ve öğrenme deneyimlerini göz önünde bulundurmalıdır. İlgili konular veya kavramlar arasındaki bağlantılar vurgulanır. İçerikte gereksiz bir tekrarlama olmamalıdır. Sorunlara birden çok perspektif ve dengeli bakış açısı vardır. Aşırı genelleme ve stereo tipleme gibi içerikte herhangi bir ön yargı olmamalıdır. İçerik ve resimler, cinsiyet, yaş, ırk, din, kültür, sakatlık vb. nedenlerle herhangi bir ayrımcılık yapılmasına yol açmaz ve dışlanma önermezler. Okuyucuyu daha fazla miktarda materyali kendi başlarına okumaya teşvik etmek ve kolaylaştırmak için, seçilen daha fazla okuma listeleri veya ilgili web siteleri dahil edilmelidir. Kolay referans olması için bir indeks eklenmelidir.

2. Öğrenme ve öğretme

Genel beceriler, öğrenme ve öğretme yoluyla geliştirilmelidir. Örnekler ilgili müfredatta veya konu başlıklarında mevcuttur. Her seviyedeki bilişsel becerilerin dengeli bir şekilde kapsanması olmalıdır. Analiz, değerlendirme ve yargı gerektiren ve yalnızca gerçekleri hatırlatmak ve anlamak için değil, daha üst düzey düşünme becerileri, okuyucunun gelişim ihtiyaçları dikkate alınarak kademeli olarak dahil edilmelidir. Derin işleme, eleştirel ve yaratıcı düşünme, okuyucuyu daha az yapılandırılmış problemlerle ve daha açık uçlu sorularla ve daha fazla okumayla teşvik edilmektedir. Okuyucular, çeşitli kaynaklardan bilgi aramak gibi öğrenme sürecini tecrübe ederek öğrenmelidir. Kendi düşünme süreçlerini analiz etme, değerlendirme ve kontrol etme becerisi ve birinin eylemini stratejik olarak planlama becerisini içeren meta bilişsel beceriler de geliştirilmelidir. İçerik, okuyucuların çeşitliliğini karşılamak için alternatif öğrenme yolları oluşturmak üzere bağımsız veya esnek bir şekilde birbirine bağlanabilen uygun öğrenme parçalarında düzenlenmelidir. Öğrenme, öğretme ve değerlendirme ile ilgili stratejiler ve etkinlikler, okuyucuların yetenek ve öğrenme stillerini vb. sağlamak için esnek kullanıma izin vermelidir. Öğrenme hedeflerine ulaşmada gerekli olan öğrenme faaliyetleri dahil edilmelidir.

3. Yapı ve organizasyon

İçerik dizisi uygun ve mantıklı, anahtar kelimeler ve kavramlar belirlenir ve vurgulanmalıdır. İçeriğin yapısı, içindekiler tablosu, bölüm başlıkları, başlıklar ve ana hatları içeren işlevsel aygıtlar vasıtasıyla açıkça görülmelidir. Her bir çalışma birimi / bölüm / modülün sonunda başlangıçta öğrenme hedeflerine genel bir bakış ve bir özet yazılabilir. Basit bir okuyucu rehberi, okuyucuya kitabın nasıl kullanılacağını öğretmek için giriş bölümüne konabilir.

4. Dil

Metinler yüksek kaliteye sahip olmalı okuyucunun kendilerinden doğrudan ve bağımsız olarak öğrenmelerini ve kendi başlarına anlam ifade etmelerini kolaylaştırmalıdır. Tutarlı pasajlar, okuyucunun metin içeriğini işleyebilmelerine yardımcı olmak için dahil edilmelidir. Öğrenme ve anlamayı motive etmek için tanıdık ve ilginç bir dil kullanılır. Metin, okuyucunun deneyimine aşina analojiler ve örnekler ekleyerek okuyucuların bilgisi ile bağlantı kurmalıdır. Dil doğru ve kesin olmalıdır.

5. Kitap düzeni (sadece basılı kitaplar için)

Düzen mantıklı ve tutarlı olmalıdır. Malzemeler, okumayı kolaylaştırmak için alanın ve kenar boşluğunun uygun kullanımı ile iyi organize edilmiştir, fakat boş alanın gereksiz kullanılmasından kaçınılmalıdır. Fotoğraf, resim ve grafikler gibi illüstrasyonlar, öğrenmeyi teşvik etmek ve kolaylaştırmak için doğru, uygun, etkili ve uygun şekilde açıklanmıştır. Okuyucuları, onlardan rahatsız etmek yerine öğretimsel odaklanmaya yönlendireceklerdir. Grafikleri öğrenmede kullanışlı kılmak için bir takım faktörler gerekir. Özellikle, grafikler metne uygun olmalıdır. Fotoğraf ve illüstrasyonlar sunuyu hafifletmek için eklenmemelidir. Metin referansları, doğrudan işaretleme veya ilgili metin bölümüne yakınlık yoluyla açık olmalıdır; grafiklerin dizilimi gelişimsel bir süreci göstermek için uygun olmalıdır ve metin ve grafik arasında uygun bir denge oluşmalıdır. Kitapların ağırlığını azaltmak için hafif kağıt kullanılmalıdır. Gerekirse birkaç ince cilt halinde ayrılabilir, ayrı modüller halinde basılabilir veya gevşek yapraklarla bağlanabilir. Göreceli tamamlanma kolaylığı, okuyucuda memnuniyet duygusu yaratmakta yardımcı olabilir. Tasarım kitapların tekrar kullanılmasını kolaylaştırır. Örneğin, yalnızca bir kez kullanılabilen çıkartmalar ya da sayfalardan koparılabilen parçalar gibi bir kerelik kullanım materyallerinden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Rakamların ve istatistiklerin kaynakları uygun şekilde gösterilmelidir, böylece okuyucu gerektiğinde en güncel bilgileri arayabilir. Yazı tipi genellikle kullanılan bir tür olmalıdır. Karışıklığı önlemek için, yazı tipi ve yazı tipi boyutu kitaplarda tutarlı olmalıdır. Minimum yazı tipi boyutu okunaklılık için "Microsoft Word" de yazı tipi boyutu 12 ile eş değer olmalıdır.

6. E-özelliklerin kullanımı (yalnızca e-kitaplar için)

Etkileşimli etkinlikler ve fotoğraflar, resimler, grafikler ve video klipler gibi multimedya içeriği, öğrenmeyi teşvik etmek ve kolaylaştırmak için doğru, uygun, etkili ve uygun şekilde açıklanmalıdır. Multimedya içeriğinin yanı sıra öğrenme, öğretme ve değerlendirme için etkileşimli aktivitelerin sıralanması, gelişimsel bir süreci göstermek için uygundur; metin ve multimedya içeriği ve / veya etkileşimli etkinlikler arasında uygun bir denge uygulanmalıdır. Multimedya, etkileşimli aktiviteler ve öğrenme araçlarının öğrenme ve öğretme etkinliğini arttırmak amacıyla öğrenenlerin ihtiyaçları ve yetenekleri dikkate alınmalı ve kullanımı kolay olmalıdır. Ek açıklama, not alma, yer imi, vurgulama, çevrim içi sözlük gibi araçların tasarımı ve seçimi öğrenmeyi kolaylaştırmada uygun yaklaşımlardır ^[32].

Kaynaklar

1) Guide to research methods, the evidence pyramid. Available at: http://library.downstate.edu/EBM2/2100.htm. Accessed on May 11, 2011.
2) Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V, (eds). Sağlık Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri (4. Baskı). Hatiboglu Basım ve Yayın San. Tic. Ltd. Sti, Ankara, 2002.
3) Spilker B. Drug development and approval processes. In: Speight M (ed). Avery’s Drug Treatment. 4th ed. Speight M. & Holford NHG, 1997.
4) İskit AB. Klinik ilaç araştırma dönemleri. İyi Klinik Uygulamalar Dergisi 2006; 13:10-3.
5) Thiese MS. Observational and interventional study design types; an overview.Biochem Med (Zagreb) 2014;24:199-210.
6) Noordzij M, Dekker FW, Zoccali C, Jager KJ. Study designs in clinical research.Nephron Clin Pract 2009;113:c218-21.
7) Di Pietro NA. Methods in epidemiology: observational study designs.Pharmacotherapy 2010;30:973-84.
8) Hartung DM, Touchette D. Overview of clinical research design.Am J Health Syst Pharm 2009;66:398-408.
9) Emre-Aydıngöz S. Klinik çalışma dönemleri. İyi Klinik Uygulamalar Dergisi 2003; 6:38-43.
10) Ayhan İH. Etik değerlendirme. Prospekt 2000; 4:10-6.
11) Alper B. İskit. Klinik ilaç araştırmaları. Hacettepe Tıp Dergisi 2006; 37:78-83.
12) Akan H. Etik kurullar. İyi Klinik Uygulamalar Dergisi 2001; 1:3-6.

Dosyalar

	Dosya Adı	Dosya Açıklaması
	1	Araştırma çeşitlerinin kanıta dayalı birbirlerine üstünlüğü