ORCID (Open Researcher and Contributor ID): Yazar ismi ve yayın arasındaki ilişkiyi otomatik olarak belirleyebilmek amacı ile tasarlanmış 16 haneli bir yazara özel bir rakam sistemidir ^[1]. Uluslararası, kar amacı gütmeyen bir yapı olarak 2012 yılında oluşturulmuştur. Araştırma kurumları, yayıncılar, fon kuruluşları ve profesyonel birliklerle birlikte çalışmaktadır. ORCID’e katılım ücretsiz olup, yazarların kendi verdikleri bilgiler doğrultusunda üyelikleri gerçekleşmektedir.

Bu sistemin kullanımı ile makale, veri tabanı ya da diğer araştırma materyallerinin kime ait olduğu ile ilişkili olarak, bir başka benzer isimdeki yazar ile karıştırılmasının önüne geçilmiş olmaktadır. Yazarlara verilen özel ORCID kimlik numarası, yazarın kendisine ait olduğundan, kurum değişikliklerinde bile bir karışıklık oluşmamaktadır.

Kütüphaneler açısından yazarlara ait yayınlara ulaşmada ve bilimsel istatistik verilerinin hesaplanmasında ORCID kimlik numarası daha hızlı ve doğru hesaplamalara imkan vermektedir.

DOI (Digital Objective Identifier):kar amacı gütmeyen bir kuruluş olan Uluslararası DOI Vakfı tarafından, 1988 yılında, dijital/sayısal ağ ortamlarında kullanılmak üzere tasarlanmış, benzersiz (belgeye özgü) tanımlayıcılara DOI ismi verilmektedir ^[2]. Burada sayısal olarak tanımlanan nesne fiziksel, sayısal ya da özet, herhangi bir şey olabilir. Uluslararası geçerliliği söz konusu olan DOI, öncelikle yazılı belge ya da makale gibi basılı ürünlerle ilişkili olarak tasarlanmakla birlikte; kapsamı daha da genişletilmiştir. Bu sistem sayesinde, elektronik bir belge ya da nesnenin, güncel yeri ve durumundan bağımsız kalıcı ve sürekli olarak tanımlanması söz konusudur. Bir belgenin web adresi ya da ulaşım bilgileri, bilinmese veya değişmiş olsa bile, DOI numarası yardımıyla internet ortamında kolaylıkla ulaşılabilir; böylelikle belgelere / makalelere atıf yapılması daha da kolay hale gelmiştir.

Her DOI ismi, birbirlerinden eğik çizgi işareti (/) ile ayrılan ön ek ve son ek’ten oluşur. Örneğin: Uluslararası DOI Vakfı’nın tanımını içeren 10.1000/184 gibi; burada “ön ek” 10.1000 olup, 10 sayısı standart başlangıç sayısıdır; 1000 ise yayıncı kurumun kendine özgü numarasıdır; eğik çizgi işaretinden sonraki 184 sayısı ise “son ek” olup, yayıncı kurumun belgeye atadığı numaradır.

Sadece DOI ismine sahip olunan bir yayına ulaşmak için ya www.doi.org sitesinde yer alan benzer bir DOI çözücüsüne kopyala-yapıştır metoduyla DOI numarasını girmek gerekir ya da eldeki DOI numarasını http://doi.org (tercihen) veya http://dx.doi.org adreslerinin devamına bir eğik çizgi işareti ile eklemek gerekir. Örneğin:  http://doi.org/10.1000/184 gibi ^[3].

PMID (PubMed Identifier) ve PMCID (PubMed Central Identifier): PMID, ücretsiz olarak çalışan bir tıbbi veri tabanı olan PubMed kapsamında, her bir makalenin arama motorunda daha rahat bulunabilmesi için, o makaleye özel olarak tanımlanmış bir numaradır. PMCID ise ücretsiz tam-metin formatında makaleler barındıran bir arşiv olan PubMed Central dahilindeki her makaleye atanan referans numarasıdır.

Atıf (citation): Bir makalenin bir başka makaleyi kaynak göstermesine atıf denir. Bir bilimsel yayına atıf yapılması, yayının yapıldığı kaynak, yayının üretildiği merkez ve yayını yapan kişi açısından bilimsel saygınlık ile ilişkili bir kavramdır ^[4]. Yayınların bilimsel kalitelerinin belirlenmesinde kullanılan etki faktörü (impact factor), bilimsel performans belirleme ölçütlerinden olan h ve i10 indekslerinin belirlenmesi direkt olarak atıf sayısı ile ilişkilidir.

Etki faktörü (impact factor): Bilimsel bir dergide yayınlanan makalelerin bilgiye dönüşme oranı olarak değerlendirilir. Sadece dergiler için kullanılır. Bir derginin önceki iki yıl süresince aldığı atıfların, aynı dönem içerisindeki yayınladığı yayın sayısına oranı, derginin etki faktörü olarak kabul edilir. 1975 yılı ve sonrası için hesaplanmaktadır. Bir derginin etki faktörü ne kadar yüksekse, o oranda önemli bir dergi olarak kabul edilir.

Dergilerin etki faktörlerinin bulunmasında hazırlanan dergi atıf raporlarından (Journal Citation Reports) yararlanılabilir ^[5]. Dergi web sayfalarında bir önceki yıla ait güncel etki faktörü bilgisine de rastlanmaktadır.

Dergilerin kalitesinin etki faktörüne göre kıyaslanmasının bazı zayıf noktaları mevcuttur. Örneğin: 2008 yılında etki faktörü 2.051 olan Acta Crystallographica Section A isimli dergi, 2009 yılında 49.926 en yüksek etki faktörlü dergi oldu. Aynı derginin 2010 yılında da etki faktörü 54.333’e çıkarak ikinci sırada yer alması; dergileri etki faktörüne göre sıralamanın pek çok eleştiri almasına ve güvenilirliğinin sarsılmasına neden oldu ^[6][7]. Derginin bu inanılmaz hızlı yükselişinin nedeni George Sheldrick tarafından yazılan ve 2008 yılı ocak ayında yayımlanan “SHELX’in kısa tarihi” isimli makaleydi; makale 2008 yılında 5624 ve 2009 yılında 6000’i aşkın sayıda atıf aldı.

“H” göstergesi: İlk kez 2005 yılında Hirsch tarafından her bir bilim insanının yayın sayısı ve bu yayınlara yapılan atıf etkinliğini belirlemek için tasarlanmıştır ^[8]. Bir bilim insanının h göstergesi, en az h sayıda atıf alan h sayıda yayını olduğu anlamına gelmektedir ^[9]. Örnek vermek gerekirse: H göstergesi 5 olan bir yazar için en az beş atıf alan beş tane yayını olduğu söylenebilir. H göstergesi, yayın sayısının artması ile direkt orantılı olarak artış göstermediğinden uzun soluklu bir göstergedir. Hirsch, 20 yıl boyunca aktif olarak çalışan “başarılı bir bilim adamının” H göstergesinin 20; “seçkin bir bilim adamının” H göstergesinin 40 ve “gerçekten eşsiz bir bilim adamının” H göstergesinin 60 değerinden yüksek olacağını hesaplamıştır ^[10].

Web of Science (Thomson Reuters), Scopus (Elsevier) ve Google Scholar veri tabanları tarafından hesaplandığından, h göstergesi belirtilirken hangi veri tabanı ile elde edildiği muhakkak belirtilmelidir. Veri tabanına dâhil edilen dergi sayısı farklılık gösterdiğinden, Web of Science tarafından hesaplanan gösterge daha düşük olmakla birlikte, daha değerli olarak kabul edilmektedir ^[7]. 

 “i10” göstergesi: Sadece Google Scholar tarafından kullanılan, bir yazarın en az 10 tane atıf almış yayın sayısının rakamsal değeridir.

Kaynaklar

1) Ruacan Ş. Bilimsel araştırma ve yayınlarda etik ilkeler. Hemşirelik Araştırma Dergisi 2000;2:1-4.
2) Yüksek Öğretim Kurumları, Etik Davranış İlkeleri. http://kurul.odu.edu.tr/files/akademik-etik-ilkeler.pdf
3) İnci O. Bilimsel yayın etiği ilkeleri, yanıltmalar yanıltmaları önlemeye yönelik öneriler. Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık 2009:69-90. [http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum7/inci.pdf]
4) Özcan M, Balcı Y. Akademisyenlerin Araştırma ve Yayın Etiğine İlişkin Düşünceleri. İş Ahlakı Dergisi 2016;9:91-111.
5) Yılmaz K. Etik Dışı Davranış Olarak Haksız Yazarlık. Eğitim Bilimleri Araştırma Dergisi 2012;2. [http://ebad-jesr.com/Vol2No1_Editoryal.pdf]
6) TÜBİTAK Araştirma ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmeliği. [http://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/247_sayili_bk_islenmis_hali.pdf]
7) https://publicationethics.org/
8) Uçak NÖ, Birinci HG. Bilimsel etik ve intihal. Türk Kütüphaneciliği 2008;2:187-204.
9) Bilim Etiği. İstanbul Üniversitesi Yayınları. [http://cdn.istanbul.edu.tr/statics/www.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2013/07/%C4%B0stanbul-%C3%9Cniversitesi-B%C4%B0L%C4%B0M-ET%C4%B0%C4%9E%C4%B0.pdf]
10) Das N, Panjabi M. Plagiarism: Why is it such a big issue for medical writers? Perspect Clin Res 2011; 2: 67-71.
11) Masic I. Plagiarism in scientific publishing. Acta Inform Med 2012;20:208-13.
12) Masic I. Plagiarism in scientific research and publications and how to prevent it. Mater Sociomed 2014;26:141-6.
13) Rathore FA, Farooq F. Plagiarism detection softwares: useful tools for medical writers and editors. J Pak Med Assoc 2014;64:1329-30.
14) http://www.ithenticate.com/content.
15) Sengupta S, Honavar SG. Publication ethics. Indian J Opthalmol 2017;65:429-32.
16) http://www.uak.gov.tr/duyuru/2016A_SorulanSorularveCevaplar_051216.pdf