Makale yazımı ile ilgili en temel yapı IMRAD olarak kısaltılan giriş (introduction), metot (methods), bulgular (results) ve (and) tartışma (discussion) bölümleridir ^[1][2][3]. Bu bölümleme, 1965 yılında Bradford Hill tarafından her bir bölüm için özel bir soru temelinde geliştirilmiştir. Giriş bölümünde niçin başlandığı ya da hangi sorunun incelendiği, yöntem bölümünde ne yapıldığı, bulgular bölümünde ne bulunduğu ve tartışma bölümünde bulguların ne anlama geldiği cevaplanmalıdır. Başlık (title) ve kısa başlık (short title/running title) için makale yazımı öncesinde değerlendirmeler yapılmalı fakat son şekline makale yazımı tamamlandıktan sonra karar verilmelidir ^[3]. Teşekkür (acknowledgement) ve kaynakça (references) ana makale metni tamamlandıktan sonra yazılmalıdır. Öz (abstract) ve anahtar kelimeler (key words) makalenin yazımı tamamlandıktan sonra yazılmalıdır.

Makale yazımında öncelikle hipotez ve araştırma sorusu netleştirilmelidir. Daha sonra çalışmadan elde edilen veriler değerlendirilmeli, gerektiğinde tablolar şeklinde gruplaştırılmalı ve istatistiksel analizi tamamlanmalıdır. Bu aşamadan sonra yazıma ilk olarak bulgular kısmından başlanması gerektiğini söyleyen yazarlar olduğu gibi, farklı sıralama önerenler de bulunmaktadır. Bulgular özetlenip ilk değerlendirmesi yapıldıktan sonra hipotez ve araştırma sorusunun netleştirilmesi için giriş bölümünden de devam edilebilir. Burada önemli olan yazarların bölümler arası mantık ve veri akışına dikkat etmesi gerektiğidir. Başka bir görüş ise, yazarın kendisini en rahat hissettiği bölümden yazmaya başlamasıdır.  Metot ve bulgular kısmı çalışma yapılırken yazılıp, sonrasında giriş ve tartışma bölümleri de tamamlananabilir. Yazım esnasında küçük aralar vererek, yazılanların kontrolü ve bölümler arası uyum açısından değerlendirmeler yapılmalıdır. Yazım tamamlandıktan sonra birkaç hafta ara verilip tekrar okunması, konudan habersiz bir başka kişiye okutulması, yabancı dil özellikleri açısından düzeltilmesi ve konunun uzmanı biri tarafından değerlendirilmesi yazıda var olan dağınıklık, karışıklık, eksiklik, yanlış anlaşılmaya yatkınlık gibi kusurların önüne geçecek yaklaşımlardır ^[4][5].

Bir yazı hazırlanmadan önce gönderilmesi düşünülen en az iki derginin belirlenmesi, yazı hazırlanırken dergilerin yazım kurallarına göre hazırlık yapılması, sonra gerekli olacak iş yükünün azaltılmasında yararlı olacaktır ^[3].

1.   Giriş

Giriş bölümünde yapılan çalışmaya niçin başlanıldığı, hangi sorunun incelendiği, hangi boşluğun doldurulması ya da hangi tartışmalı konunun çözümlenmesi için yapıldığı sorularına cevap verilmelidir ^[1][2]. Konu ile ilgili bütün detaylara bir orijinal araştırma yazısının giriş bölümünde kesinlikle yer verilmemelidir. Öncelikle çalışma ile ilgili bilimsel arka plan özet bir şekilde sunulmalı, daha çok hipotez ve araştırma sorusu ile mevcut bilimsel arka plan arasındaki bilinmeyen, araştırılmamış ya da tartışmalı noktalara vurgu yapılmalıdır. Bir başka ifade ile konu ile ilgili bilinenler, bilinmeyenler ve bilinmek istenenler birbirleri ile ilişkili olarak uygun kaynaklar yardımıyla açıklanmalıdır. Konulara göre farklılık arz etmekle birlikte, son 10 yıllık süreyi kapsayan bir literatür bilgisinin verilmesi yeterli olacaktır. Burada istisna olarak literatürde ilk bahsedilen ya da o konu ile ilgili ilk gelişmenin yer aldığı kaynaklara yer verilebilir.

Hangi hipotezin test edildiği ve hangi araştırma sorusunun cevaplandığı giriş bölümünde açıklanmalıdır. Giriş bölümünde çalışmanın ana yapısı ortaya konmalıdır. Giriş bölümünde temel kaynaklara yer verilmeli, hipotez ve araştırma sorusunun doğruluğu ya da haklılığı gibi bir zorlamaya girilmemelidir. Kısaltmaların yapılmasına giriş bölümünden başlanmalıdır.

2.   Gereç ve Yöntemler

Bu bölümün girişinde çalışmanın etik kurul onamı, hasta onamı, herhangi bir kayıt sistemine kaydı hakkında yeterli açıklama yer almalıdır. Çalışmanın Helsinki Deklarasyonu etik standartlarına uygun olarak yapıldığı vurgulanmalıdır ^[1][2][3].

Bu bölümde ne yapıldığı ve nasıl yapıldığı açık bir şekilde anlatılmalıdır. Bu bölümde bulguların elde edildiği hasta, deney hayvanları ya da örnekleri kullanılan yöntemler ve istatistiksel metotlar açıklanmalıdır. Çalışma kapsamında incelenecek olan parametreler, objektif kriterlerle tanımlanmalıdır. Hasta ya da deney hayvanları söz konusu olduğunda sayıları, varsa grupların oluşumu, çalışmaya dahil edilme ve hariç tutulma kriterleri detaylandırılmalıdır. Daha önceki yayınlarda açık bir şekilde tarif edilmiş bir teknik, tekrarlanmayıp uygun kaynak verilerek okuyucu yönlendirilebilir. Fakat kullanılan teknik açık bir şekilde tanımlanmamış ise ve teknik üzerinde bazı değişiklikler varsa muhakkak bu bölümde detaylı olarak açıklanmalıdır. Kullanılan aletler ve ilaçlar hakkında ticari isim, üretici firma, doz bilgisi, üretim yeri bilgileri muhakkak anlaşılır bir şekilde verilmelidir. Genel olarak bu bölümü okuyan okuyucular çalışmanın nasıl oluşturulduğu, anlamlı sonuç için gereken olgu sayısı, grupların oluşumu ve gruplarda olan hasta ya da deney hayvanı sayısı, çalışmadan ayrılma kriterleri ve sayısı, randomizasyon yöntemi ve körlük derecesi hakkında bilgi sahibi olmalıdır.   Gereç ve yöntemler bölümünde geçmiş zaman kullanılmalıdır ^[3].

3.   Bulgular

Bu bölümün çalışmanın kalbi olduğu unutulmamalıdır. Çalışmada ne bulunduğu bu bölümde verilir. Gerektiğinde tablo ve şekil, resim ya da çizimlerden yararlanılır. Fakat tekrardan kaçınılmalı, bir bulgu sadece bir yerde verilmeye çalışılmalıdır. Önemli ya da anlamlı bulguların vurgulanmasına özen gösterilmelidir.

Bulgular verilirken, gereç ve yöntemler bölümünde verilen sıralama ya da önem sırası takip edilmeli, gerektiğinde gereç ve yöntemler bölümünde kullanılan alt başlıklar aynen bu bölümde de kullanılmalıdır. Gereç ve yöntemler kısmında belirtilen parametrelerin her biri ile ilgili sonuçlara bulgular bölümünde yer verilmeli, farklı herhangi bir veri sunumu yapılmamalıdır.  Çoğunlukla yorum ifade eden cümlelere, bulgular bölümünde yer verilmeyip, tartışma bölümüne aktarılmalıdır. Bulgular verilirken geçmiş zaman kipi kullanılmalı, resim, şekil ya da tablolara atıf yapılırken geniş zaman kipi tercih edilmelidir.

4.   Tartışma

Elde edilen bulguların ne anlama geldiği açıklanmalıdır. Yazarların en özgür olduğu bölüm olmakla birlikte, en önemliden en önemsize doğru olan belirli bir mantık sırasını takip etmelidir ^[4]. Bulguların genel bir özetine ilk paragrafta yer verilmesi, okuyucuya genel bir çerçeve çizmesi açısından yararlıdır. Daha sonra bulgular kısmındaki sıralama ve anlamlılık dikkate alınarak tartışmada, elde edilen veriler güncel literatür eşliğinde yorumlanmalı ve önemine vurgu yapılmalıdır. Bulgular bölümünde verilmeyen sonuçlar, tartışma bölümünde tartışılmamalıdır. Daha önce yayınlanmış olan her bir yayından bahsedilmeye çalışılmamalı, sadece güncel çalışma ile ilintili olan yayınlardan bilgi verilmelidir. Literatüre olan katkısından bahsedilmeli, önceki yapılmış olan çalışmalarla uygunluğu ya da farklılıkları ve bunların kabul edilebilir gerekçeleri açıklanmalıdır. Tartışmanın sonuna muhakkak çalışma kısıtları ile ilişkili bir kısım eklenmelidir. Tartışmanın son paragrafı sonuç paragrafı olarak düzenlenmeli, burada çalışmanın vereceği mesaj özetlenmelidir. Buraya kadar olan kısımda, elde edilen veriler literatür eşliğinde değerlendirilmeli ve muhakkak bir sonuca bağlanmalıdır. Tartışma bölümünün sonunda okuyucu “Bundan sonra ne olacak?” diye bir belirsizliğe düşmemelidir ^[1][2].

Tartışmada kullanılan zaman kipi geniş ve geçmiş zaman arasında dönüşümlü olmalıdır. Genellik ifade eden cümlelerde geniş zaman kullanılması uygundur.

5.   Teşekkür

Yazar olarak bir katkısı olmamakla birlikte, farklı aşamalarda çalışmaya katkıda bulunan kişilere bu bölümde teşekkür edilmelidir.

6.   Kaynakça

Çalışmanın yapılması ve yazının tamamlanması aşamalarında yararlanılan kaynaklar, yazı içerisinde atıf yapıldığı yere göre numaralandırılarak kaynakça bölümünde listelenmelidir. Kaynakça bölümünün hazırlanmasında uyulması gereken kurallar her bir dergi için küçük farklılıklar içermekle birlikte, uluslararası genel kabul görmüş kriterler de vardır. Tıp alanında sıklıkla Vancouver sistemi kullanılmaktadır. Bu sistemde yazar ismi/isimleri, makale başlığı, dergi ismi, yıl, cilt ve sayfa numarası bilgileri sıralı olarak yer almaktadır ^[1][2][3].

Kaynaklar çalışma fikrinin oluşturulması, iddiaların geçerli olduğunun gösterilmesi, çalışmanın genel bir çerçevesinin belirlenmesi ve çalışmanın konusu ile ilgili bilimsel bir ilginin olduğunun gösterilmesi amaçları için kullanılmalıdır.

7.   Başlık/kısa başlık

Bilimsel bir eser için yazının tanıtımı ve reklamı açısından izin verilen tek bölüm başlık kısmıdır. Başlığın ne olacağına makale yazımı bitirildikten sonra karar verilmesi daha uygun bir yaklaşımdır. Okuyucuların çoğu makaleyi okumadan sadece başlık ile makale hakkında bilgi sahibi olmaya çalışacaktır. Çoğu dizin ya da tarama sonuçlarında çalışmanın görülen kısmı sadece başlık olmaktadır. Bu yüzden başlıklar bir cümle olarak değil, etiket olarak tasarlanmalıdır. Mantığa aykırı, yanıltıcı ya da belirsiz başlıklardan kaçınılmalıdır. Başlıkların nasıl olması gerektiğine dair tartışmaların olduğu muhakkaktır. Başlıklar kısa, özlü, anlaşılır, tanımlayıcı ve özel olmasına dikkat edilmelidir. Kısaltmalar, formüller, ticari isimler ve eski terimlerin kullanılmamalıdır. Soru ile başlayan başlıklar daha dikkat çekici olduğu için değerlendirilebilir. Başlıklarda yer alan isim ve terimler, dijital ortamlarda arşivleme amacı ile tarandığından, bunların olabildiğince daraltılıp özelleştirilmesi daha fazla okuyucuya ulaşmalarını sağlayacaktır.  Başlık belirlendikten sonra sayfa başlarında yer almak üzere kısa başlık belirlenmelidir. Sıklıkla kısa başlık için öngörülen karakter sayısı sınırı vardır. Bu kısıtlara dikkat edilmesi gerekmektedir ^[3].

8.   Öz /özet (abstract)

Türkiye’de ingilizce “abstract” olarak bilinen makale özeti ile ilgili “öz” ve “özet” olarak iki farklı terim kullanılmaktadır. Dergiler göre hangi terimin kullanıldığı farklılık göstermektedir. TÜBİTAK-ULAKBİM tarafından “öz” terimi tercih edildiği için, yazı genelinde bu terimin kullanılmasına özen gösterilmiştir.

Öz kısmı yazının diğer kısımları bitirildikten ve gönderime hazır hale getirildikten sonra yazılmalıdır. Bir öz ile çalışmaya niçin başlandığı ya da yapıldığı, ne yapıldığı, ne bulunduğu, bulguların ne anlama geldiği, mesajın ne olduğu ve mesajın güvenilirliği anlatılmalıdır.  Makalelerin en çok ulaşılan ve okunan kısmıdır. Dolayısıyla, her bir özün, tek başına anlamı olan ve okunduğunda okuyucuya çalışma hakkında yeterli bilgi verecek özellikte olmasına dikkat edilmelidir. Çoğu öz için bir kelime sınırı bulunur. Yazarlar bu kısıtları dikkate alarak özü tasarlamalıdır.  Kısa cümlelerle, net ifadeler kullanılmalı, gereksiz kelimelerden ve kelime tekrarlarından kaçınılmalıdır. Öz kısmında çalışma ile ilgili cümlelerde geçmiş zaman kullanılmalıdır. Bazı özler, önceden alt başlıkları bilinen yapılandırılmış öz olarak hazırlanmaktadır.

9.   Anahtar kelimeler

Anahtar kelimelerin “Medical subject headings” listesinde yer alması okuyucuların yayınlandıktan sonra yazıya ulaşmasını kolaylaştırmaktadır. Bu yüzden anahtar kelimeler belirlenirken, çalışma ile ilişkili anahtar kelimeler “Medical subject headings” listesinden bulunmalı, böylelikle standartlaşmış anahtar kelimelerle taramaların daha kolay yapılması sağlanmalıdır. Dergiler tarafından istenen anahtar kelimelerin sayısı 3-10 arasında değişmektedir. Başlıkta yer alan kelimelerin aynen anahtar kelime olarak belirlenmesi çok benimsenen bir durum değildir ^[2][3].

10.  Deneysel araştırma makalesi yazımında dikkat edilmesi gereken noktalar

Bir deneysel araştırma makalesinin en önemli kısmı Gereç ve Yöntemler bölümü olduğundan, bu tür çalışmaların yazımı esnasında nu bölüme olabildiğince önem verilmelidir. Bu şekilde elde edilen sonuçların geçerlilik ve güvenilirlik açısından değerlendirilmesi ve çalışmanın bir başka araştırmacı tarafından yapılabilmesi mümkün olacaktır ^[6].

Gereç ve yöntemler veya başka bir deyişle materyal ve metod bölümünde çalışma kapsamında incelenen materyallerden (insan, hayvan, doku preparatları), uygulanan çeşitli tedavi yöntemlerinden (ilaçlar, gazlar, cerrahi müdahaleler) ve aletlerden (ventilatör, stapler, aspiratör gibi) bilgi verilmelidir. Ayrıca özne ya da nesnelere nasıl bir işlemin uygulandığı, yapılan ölçümler ve hesaplamalar ve veri analizinin nasıl yapıldığı da detaylı bir şekilde anlatılmalıdır. Kafa karışıklığı ve belirsizliğe yol açmayacak netlikte bilgi aktarımı yapılmalıdır ^[6].

Deneysel çalışmalarda kullanılan insanlar ile ilgili olarak özellikle yaş, cinsiyet ve ırk; deney hayvanları için tür, cins, ağırlık, cinsiyet ve yaş bilgileri verilmelidir. Seçim kriterleri ve çalışmaya alınma özellikleri de detaylandırılmalıdır.

Özellikle hayvan deneyleri ile ilgili olarak deney öncesi işlem basamakları ve deneye hazırlık sürecine yer verilmelidir. Sedasyon ve anestezi için kullanılan ilaç dozları, veriliş yolları ve etkinliğinin ölçülme yöntemi ile ilgili bilgiler de bulunmalıdır. Verilen bu bilgiler, çalışmanın başka araştırmacılar tarafından tekrarlanabilir olmasına yardımcı olacaktır.

İlaçlar üretici ismi, konsantrasyonu, doz ve infüzyon hızı bilgileri ile birlikte jenerik ismi ile tanımlanmalıdır. Bilinen bir yöntem kullanılıyor ise kaynağına uygun bir şekilde atıf yapılmalıdır.  Yeni bir yöntem kullanılacak ise, geçerliliği ile ilgili ön çalışmanın yapılmış ve yayımlanmış olmasına dikkat edilmelidir ^[6]. Bu tür yenilik içeren yöntemler anlaşılır bir şekilde detaylandırılmalıdır.

Çalışma protokolünde işlem basamaklarının sırası açıkça belirtilmelidir. Deney kapsamında yapılacak olan ölçümler ve hesaplamaların nasıl yapıldığı tanımlanmalıdır. Bu amaç için kullanılan alet veya makinelerin üretici ismi, modeli ve kalibrasyon yönteminden bahsedilmelidir.

Kullanılan değişkenlerin tanımlanması ile ilgili yorumdan bağımsız, kesin ve objektif tanımlamalar yapılmalıdır. Görecelilik belirten az, çok, fazla, azar azar gibi ifadelerden kesinlikle kaçınılmalıdır. 

Kaynaklar

1) Derish PA, Annesley TM. How to write a rave review. Clin Chem 2011;57:388-91.
2) Harris JD, Quatman CE, Manring MM, Siston RA, Flanigan DC. How to write a systematic review.Am J Sports Med 2014;42:2761-8.
3) Pautasso M. Ten simple rules for writing a literature review. PLoS Comput Biol 2013;9:e1003149.
4) Liumbruno GM, Velati C, Pasqualetti P, Franchini M. How to write a scientific manuscript for publication. Blood Transfus 2013;11:217-26.
5) Moher D, Cook DJ, Eastwood S, Olkin I, Rennie D, Stroup DF. Improving the quality of reports of meta-analyses of randomised controlled trials: the QUOROM statement. Quality of Reporting of Meta analyses. Lancet 1999;354:1896-900.
6) Moher D, Liberati A, Tetzlaff J, Altman DG. Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: the PRISMA statement. J Clin Epidemiol 2009;62:1006-12.
7) Chien PF, Khan KS, Siassakos D. Registration of systematic reviews: PROSPERO. BJOG 2012;119:903-5.
8) http://www.prisma-statement.org/