Yazılarda isim sıralaması nasıl olmalıdır?

Bilimsel bir makalede yazar;  genellikle yayımlanan araştırmaya anlamlı entelektüel katkıları olmuş birisi olarak tanımlanır. Yayımlanacak makale için yazar isim sırası makale yazılmadan hatta araştırma yapılmadan önce kararlaştırılmalıdır.

Yazarlık, bilim ve kariyerin anahtarıdır. Bilim insanına saygınlık kazandırır ve kişinin tanınmasını sağlar. Yazarlık kavramı ayrıca, yayınlanmış çalışmanın sorumluluğunu ve hesap verebilirliğini de kapsamaktadır.  Yazar parçaları mozaik halinde değil, bir resim halinde sunabilen kişidir ^[1].

Yazar ve yazarlık kriterleri hakkında son yıllarda bilimsel çalışmaların daha karmaşık hale gelmesi ve bilimsel ortamların da çeşitlenmesi ile önemli tartışmalar meydana gelmiştir. Bilimde yazarlığa ilişkin temel kural çalışmaya ve yayının hazırlanmasına önemli katkıda bulunan kişilerin yazar olarak tanımlanmasıdır. Fakat önemli katkı tanımı da çeşitlilik gösterebilmektedir. Son yıllarda uluslararası kabul gören önemli dergiler her yazarın çalışmaya olan katkısının niteliğini ve niceliğinin tanımlanmasını istemektedir. Bu katkı her bir yazar için tanımlanabilir olmalıdır. Bu tanımlamanın yapılması ise tamamen yazarların sorumluluğundadır. Makalenin yayım için gönderildiği derginin bu konuyu belirleme ve inceleme sorumluluğu bulunmamaktadır.  Bir makalede yazar ne zaman ve hangi sırada yer almalıdır sorusuna cevap verebilmek için birçok kılavuz yayınlanmıştır. Bu kılavuzlar ve kriterler içinde en çok kabul gören ve uygulanan Uluslararası Tıbbi Dergi Editörleri Kurulu'nun (International Committee of Medical Journal Editors) yazarlık kriterleri olmuştur ^[2].

Bu kriterlere temel oluşturan kavramlar içerik, önemli katkı ve sorumluluk kavramlarıdır.

İçerik; bir çalışmanın planlanması, hipotezinin ortaya koyulması materyal ve metodunun belirlenmesi, çalışmanın yapılarak sonuçların analiz edilmesi ve tartışılmasını kapsar.

Önemli katkı çalışmanın planlanma, yürütülme sonuç alma ve tartışılma bölümlerine etkin katkıyla beraber makalenin yazılması ve son değerlendirmesinin yapılmasında rol almaktır.

Sorumluluk ise çalışma içeriğini her aşamada savunabilir olmaktır.

Bu tanımlar da göze alındığında yazarlık için mutlak olası gereken kriterler olarak şu dört madde belirlenmiştir:

1.    Çalışmanın planlanmasına, tasarımına veya veri elde etme verileri analiz etme ve yorumlama aşamalarına önemli katkıda bulunma,

2.    Yazının hazırlanması ve bilimsel içeriğinin eleştirel olarak gözden geçirilmesi,

3.    Yayınlanacak makalenin nihai onayının yapılması,

4.    Çalışma ve yazım aşamasında herhangi bir bölümün doğruluğu ve bütünlüğünün gözden geçirilmesi, sorunlarınçözülmesi ve çalışmanın tüm yönlerinden sorumlu olma.

Uluslararası Tıbbi Dergi Editörleri Kurulu’na göre yazar olarak sayılabilmek için tüm bu kriterleri taşımak gerekmektedir.

Yazar olma kriterlerini taşıyan yazarların isim sırasının nasıl yapılacağı ise en önemli tartışma konularından birisidir. Olması gereken; yazarların makaleye verdikleri emek doğrultusunda sıralanmasıdır. Diğer görüş ise göre birinci sıra araştırmaya değer görüşü ortaya koyan kişini olmalıdır şeklindedir. Bu görüşe göre hipotezi kuran kişi ikinci sırada ve ortaya konan hipotezin nasıl çözüleceğini bulan kişi de üçüncü sırada yer almalıdır. Bundan sonraki isimler de çalışmaya katkılarına göre sıralanmalıdır. Alfabetik sıranın yazar sıralamasında yeri yoktur. Birçok ülkede yaygın olan bir uygulama çalışmanın yapıldığı laboratuar veya bölümle ilgili kişinin veya anabilim dalı başkanının son isim olarak yazılmasıdır. Bu uygulama esas olarak ilgili kişinin çalışmanın arkasında olup doğruluğu konusunda sorumluluk alan konumda olmasını ifade eder.  

Yazar ismi ve yayın arasındaki ilişkiyi otomatik olarak belirleyebilmek amacı ile tasarlanmış 16 haneli bir yazara özel bir rakam sistemi olarak ORCID (Open Researcher and Contributor ID) sistemi söz konusudur ^[3]. Uluslararası, kar amacı gütmeyen bir yapı olarak 2012 yılında oluşturulmuştur. Araştırma kurumları, yayıncılar, fon kuruluşları ve profesyonel birliklerle birlikte çalışmaktadır. ORCID’e katılım ücretsiz olup, yazarların kendi verdikleri bilgiler doğrultusunda üyelikleri gerçekleşmektedir.

Bu sistemin kullanımı ile makale, veri tabanı ya da diğer araştırma materyallerinin kime ait olduğu ile ilişkili olarak, bir başka benzer isimdeki yazar ile karıştırılmasının önüne geçilmiş olmaktadır. Yazarlara verilen özel ORCID kimlik numarası, yazarın kendisine ait olduğundan, kurum değişikliklerinde bile bir karışıklık oluşmamaktadır.

Kütüphaneler açısından yazarlara ait yayınlara ulaşmada ve bilimsel istatistik verilerinin hesaplanmasında ORCID kimlik numarası daha hızlı ve doğru hesaplamalara imkan vermektedir.

Sorumlu yazar (corresponding author)

Yazının dergide yayımlanma sürecinde; yazının gönderilesi, değerlendirilmesi ve yayımlanması aşamalarında dergi ile iletişimde öncelikli sorumlu olan yazardır. Derginin başvuru aşamasında istediği etik kurul onayı, yazar sırasının ve görevlerinin belirlenmesi başvuru formlarının temin edilmesi gibi süreçleri yöneten kişi konumundadır. Sorumlu yazar, değerlendirme aşamasında ve yayım aşamasından sonra yazı ile ilgili düzeltme ve eleştirilere yanıt vermekten öncelikler sorumludur. Bir çok dergi yazı ile ilgili iletişimde bulunurken sorumlu yazar ile beraber diğer yazarlara da bildirimde bulunmayı tercih etmekte ve böylece bilgilendirme eksikliğinde kaynaklanabilecek itirazların önüne geçmeye çalışmaktadır.

Çift birinci isim

Çalışmaya birinci isimle ortak ölçüde katkı sağlamış araştırmacı varlığında bu araştırmacının ek bir bilgilendirme ile bu katkısının beyan edilmesi ve eş birinci yazar olduğunun belirtilmesi ile ortaya çıkar. Çift birinci isim genellikle karmaşık, laboratuar çalışması gerektiren çalışmalarda ek oranda katkı sağlama durumunda söz konusu olmaktadır. Çift birinci isim gerektirebilen diğer bir durum çok merkezli çalışmalardır. Çalışmaya dahil olan her merkezde çalışmayı eşit katkı sağlayan araştırıcılar eş zamanlı birinci isim olmayı talep etme hakkına sahiptir. Bir çalışmada çift birinci isim olduğu ve bu araştırmacının ismi genel olarak yazının ilk sayfası alt bölümünde ek not olarak belirtilir. Bununla beraber yayın içerisinde iki birinci ismin aynı anda ilk sırada yazılamaması sonucu ikinci yazarın tarama sonuçlarında ilk yazar olarak görüntülenmesi mümkün olmamaktadır. Bu durumda her iki yazara eşit hak sağlanmış olsa bile akademik prestij olarak ikinci el yazar eksik kalabilmektedir. Aynı şekilde ikinci eş yazar özgeçmişinde çift birinci isim olduğunu ayrıca belirtmek durumundadır.

Akademik hekimlerin çalıştıkları kuruma hizmet anlamında yoğun olarak klinisyenlik uygulamaları yapmaları gerekliliğinin yanı sıra yıllık performanslarının değerlendirilmesi ve akademik yükselmeleri, büyük oranda yaptıkları yayın ve sağladıkları araştırma fonu sayısı ile ölçülen “üretkenliklerine” bağlı olmalıdır. Ancak günümüz koşullarında yazar olma konusu (daha çok yayına sahip olmak), bilimsel yazının içeriğinin önüne geçmiştir. Bu sebeple pek çok kurum ve kuruluş yazar olma konusunda kendi tanımlamalarını yapmaktadır; ancak evrensel olarak kabul görmüş bir kural ya da uygulama mevcut değildir ^[4]. Günümüzde daha çok yayına sahip olmak ve belli bir yayın sayısını tamamladıktan sonra akademik olarak yükselebilmek, doçentlik ve profesörlük ünvanlarını alabilmek hedef olarak görülmektedir. Doçentlik ve profesörlük esas olarak eğitim veren kişiyi tanımlayan akademik ünvanlar olmasına karşın günümüzde bu ünvanlar mesleki prestij sağlama adına kullanılır hale gelmiştir. Hedeflerin farklı belirlenmesi yapılan çalışmanın kalitesinden öte sayısının ön plana geçmesine yol açmıştır. Bir kişinin tek balına yeter sayıda yazı hazırlaması uzun zaman alabilmektedir. Bu sebeple de yazı hazırlama konusunda gruplaşmalar ortaya çıkabilmektedir.  Böylesi bir ortamda da temel ilkelerin ortaya koyulmaması sonucu ‘hayalet yazarlık‘, ‘onursal yazarlık’, ‘ödüllendirilmiş yazarlık’ gibi aslen etik olmayan kavramlar ortaya çıkmıştır.

Çalışmaya yaptığı katkılar için teşekkür bölümünde listelenmesi gereken kişi için bu bölüm yeterli görülmeyebilir. Yazarlık kriterlerini taşımadığı halde bir kişi yazarlar arasında gösterilebilir. Bu tip yazarlığa genel olarak onursal yazarlık denilmektedir. Onursal yazar laboratuvar veya klinik şefi olabildiği gibi, çalışmaya mali destek sağlayan kişi de olabilir. Ayrıca alanına katkısını belirtmek veya makalenin okunma olasılığını artırmak için tanınmış bir araştırmacıya verilmiş olabilir. Bu gaye ile hareket edildiğinde bazen o bilimsel çalışma, çalışmaya adı konulan tanınmış bir bilim adamına hak etmediği halde mal edilebilir

Hayalet yazarlık bilimsel çalışmaya katkı sağlamış olmasına rağmen yayım aşamasında ilgili kişinin isminin kullanılmaması olarak tanımlanabilir.  

Ödüllendirilmiş yazarlık (hediye yazarlık) ise bir çalışmaya katkısı olmayan kişi/kişilerin isminin yazılmasıdır. Hediye yazarlık verilen kişinin yakın arkadaş, aile bireyi veya çalışma arkadaşı da olması mümkündür. Günümüzde bu duruma oldukça sık rastlanmaktadır ^[5][6].

Redaksiyon

Yazılmış bir metni dil, anlatım, içerik gibi yönlerinden gözden geçirip düzelterek yayıma hazır duruma getirme işlemi olarak tanımlanmaktadır.

Yazar metnini yazarken bazı sözcükleri yanlış yazabilir, noktalama işaretlerini yanlış ya da eksik kullanabilir, metnin anlatım bozuklukları olabilir, metin içi tutarsızlıklar görülebilir. İyi bir redaksiyon çalışmasıyla metnin bütün bu hata ve kusurları düzeltilerek metin son şeklini alarak yayımlanmaya hazır hale gelir.

Metin üzerinde çalışmaya başlamadan önce Word programındaki “Değişiklikleri İzle” özelliği aktif hale getirilir. Bu özellik aktif hale getirildiğinde metin üzerinde yaptığınız bütün değişiklikler farklı bir renkte görünür. Böylelikle yazar metnindeki bütün değişiklikleri takip edebilir.

Metnin redaksiyonu tamamlandıktan sonra “son okuma” yapılarak yazara gönderilir. Metnin son okumasını başka bir editörün yapması en doğrusudur. Zira bazen iyi bir redaktörün de gözünden kaçabilecek hatalar olabilir. Başka bir göz son okumada metnin gözden kaçan kusurlarını fark ederek eksiksiz hale gelmesini sağlayabilir.

Geliştirici redaksiyon

Henüz basıma hazır olmayan ve profesyonel bir dokunuşa ihtiyaç duyan yazılara uygulanan kapsamlı bir redaksiyon işlemi türüdür.  Geliştirici redaksiyon, redaksiyon ve son okuma işlemlerini de kapsayan bir işlem olup, aşağıdaki iyileştirilmelerin yapılması hedeflenir;

• Yazıya akıcılık kazandırma,
• Anlam bütünlüğünün sağlanması,
• Uygun kelime ve kelime grubunun seçilmesi,
• Her türlü edebi hatanın giderilmesi,
• Redaksiyon işlemi (yazım yanlışları ve noktalama hatalarının giderilmesi)
• Son okuma işlemi

Redaksiyon işlemi içerik olarak değişik alanlarda yapılanabilir;

• Uzman vasıtasıyla redaksiyon: Yazının bir uzman redaktör vasıtasıyla bir metnin uzman gözüyle doğruluğunun yeniden gözden geçirilmesidir.
• Bilimsel redaksiyon: Bu tür, metin türünün özellikleri konusunda akademik bir metnin yeniden gözden geçirilmesidir ( Kaynakça bilgileri, bilimsel yazı v.s.).
• Tercüme redaksiyonu: Nihai metin ve tercümenin eşitlemesi/ayarlanması dahil tercümelerin en iyi biçime getirilmesidir.
• SEO (İnternette arama motoru operatörü) -redaksiyon: Online alanda, bilhassa arama motoru-kullanılabilirliği açısından kullanım için metinlerin özel olarak en iyi biçime getirilmesidir.

Bilimsel makale hazırlama aşamasında çalışmanın tamamlanarak yazılmasını takiben uygun bir dergi bulunarak yayımlatma aşamasına geçilir. Yazı ilgili dergi tarafından değerlendirilerek ön redaksiyon aşamasını takiben gereken düzeltmelerin yapılması amacıyla yazara geri gönderilir. Bu düzeltmeler basit düzeltmeler olabileceği gibi büyük ve kapsamlı düzeltmeler de olabilir. Editörler tarafından istenilen düzeltme maddeleri titizlikle incelenerek her bir madde ayrı ayrı yanıtlanmalıdır. Yapılan değişiklikler metin üzerinde istenen şekilde belirtilmelidir. Yapılan düzeltmeler editörler tarafından kabul edilebileceği gibi ek düzeltmeler de yapılabilir. Düzelmeleri kabul edilmesini takiben kabul edilen yazı için tekrar değerlendirme yapılır ve bunu takiben ek değişiklikler talep edilebilir. Gerekli tüm düzenlemelerin tamamlanmasını takiben ilgili makale yayım öncesi son düzeltme için yazara gönderilir.

Yazının yayımlanmadan önce gerek dilbilgisi gerek içerik ve dil olarak son kontrollerinin yapılması işlemi proof-reading olarak tanımlanır. Bu aşamada yazı baştan sona titizlikle gözden geçirilmelidir. İlgili yazarın gözden geçirmesini takiben farklı bir yazarın aynı okumayı yapması gözden kaçabilecek hataların saptanması açısından önemlidir.

Günümüzde uluslararası genel kabul gören akademik yazım dili İngilizce olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir bilimsel çalışmanın çok kaliteli olması ve tamamlanmasının yanı sıra uygun kurallara göre yazılmış ve düzenlenmiş olması uluslararası sunumunun sağlanması açısından oldukça önemlidir. Bu sebeple uygun dergilerin redaksiyon ve prof-reading aşamasından önce yazının ilgili derginin kriterlerine göre düzenlenmiş olması büyük önem taşımaktadır.

Bu amaçla çalışmanın tamamlanıp yazının Türkçe veya İngilizce yazılmasını takiben gereken düzelme işlemlerinin yapılabilmesi için uygun redaksiyon yardımı bulma aşamasına geçilmelidir. Günümüzde birçok dergi yazının İngilizce düzeltmesinin yapılmış olduğuna dair düzeltme sertifikası istemektedir. Bu sebeple ilgili sertifikanın alınabilmesi için uygun düzeltme yardımı alınmalıdır.

Bu düzeltme yardımı çoğunlukla internet üzerinden hizmet veren çeşitli sitelerce yapılmaktadır.

Bu konuda yardım alınabilecek uluslararası kabul gören redaksiyon sitelerinden bazıları ve en önemlileri aşağıda listelenmiştir. Bu hizmet bir ücret karşılığı olarak verilmektedir. Genel olarak sözcük sayısına göre ücretlendirme yapılmaktadır. Bu siteler üzerinden sadece dil çeviri hizmeti talep edilebileceği gibi akademik redaksiyon ve ayrıca makalenin gönderilecek dergiye göre hazırlanması da talep edilebilmektedir. İlgili hizmetler için ayrıntılı fiyatlandırma bilgisi sitelerin kendi sayfasında tanımlanmaktadır. Bu hizmeti almanın en iyi taraflarından bir tanesi genel olarak bu düzeltme hizmetinin derginin istediği düzeltmelerin düzenlenme aşamasında da destek sağlanmasıdır.

 

• AJE - Editing, Formatting, Translation and Illustration Services for ...

https://www.aje.com

• Makale Çeviri tercüme tıbbi medikal editing | Makale Tercume

www.makaletercume.com

• Wiley Editing Services : Home

wileyeditingservices.com

• Professional English Language Editing Services

https://www.enago.com

• Editing Services | SAGE Language Services

languageservices.sagepub.com/en/services/editing

 

Kaynaklar

1) Uluoğlu C. Bilimsel makale yazım teknikleri. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık 6. Ulusal Sempozyumu, 21-22 Kasım 2008, Ankara. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum6/uluoglu.pdf
2) Demir SY. IMRAD ve yazı hazırlamak. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık 4.Ulusal Sempozyumu, 17 Kasım 2006, Ankara. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum4/page31-36.pdf
3) Cantürk NZ. Bilimsel makale yazımı. In: Cantürk NZ, Sayek İ (Ed). Cerrahi araştırma. Nobel Tıp Kitabevleri; İstanbul, 2005; ss.59-65.
4) Whimster FW. Biomedical research. How to plan, publish and present it. Springer-Verlag, London, 1997; pp. 93-133.
5) Whimster FW. What the critical reader looks for in an original article: A guide for writers. In: Hawkins C, Sorgi M (Ed). Research. How to plan, speak and write about it. Springer-Verlag, Great Britain, 1985; pp. 85-109.
6) Kallet RH. How to write the methods section of a research paper. Respir Care 2004;49:1229-32.